Planlı eskitme, üretim sektörünün stratejik olarak endüstriyel tasarımda bir ürünün belli bir süre sonra eskiyerek veya işlevsiz hale gelerek sınırlı bir kullanım ömrüne sahip olmasını tasarlamak ya da planlamaktır. Tüketici kendini, ürünün kullanımını sürekli kılmak için ürünün yedek parçasını aynı üreticiden temin etmek veya yeni bir modelini almak ya da rakip üreticiden temin etmek zorunda hisseder.
Amerikalı Ekonomist Bernard London, Büyük Buhran sonrasında 1932'de ekonominin sürdürülebilir olması için, her ürünün ömrünün kanunen belirlenmesini gerektiğini öneren bir makale yayınlar.Böylece insanlar sürekli satın almaya teşvik edilecek, “yetersiz talep” sorunu olmayacaktı. Ekonominin çarklarının dönmesi talebin artması ile birlikte sağlanınca istihdam sorunu da ortadan kalkacaktı.
Özellikle teknoloji geliştiren firmaların bu yöntemi kullandığını söyleyebilirim.Örneğin atıyorum "elma" adlı marka her yıl yeni özellikler eklediği yüksek teknoloji ürünlerini piyasaya sürüyor.Her yeni çıkan modelle birlikte bir önceki model kullanıcılara işlevsiz,yetersiz ve demode gelmeye başlıyor.Bunun nedeni ise firmanın verdiği güncelleştirmelerle bir önceki telefonu oldukça yavaş şekilde çöp haline getirmesi.Ayrıca kapitalist dünya düzenin bize dayattığı bir kavram olan demodeleşme de bu stratejik planın bir parçası olduğunu söyleyebilirim.Bir başka örnek olarak "samsun" markasının ürünlerinin garanti süresi bittiğinde bozulmaya başlamasını verebiliriz.Zaten o süreye kadar şarj cihazı,kulaklık gibi yan ürünler bozulmuş oluyor.
Planlı eskitme, 2 şekilde gerçekleşir;
a) Kasıtlı: Verimliliğin planlı olarak önlenmesi yoluyla ürünün kullanılmaz hale getirilmesi.
b) Dolaylı: Üretimde maliyetten kaçınmak ve müşterilerin sürekliliğini sağlamak için çoğunlukla kalitesiz malzeme/ucuz tasarım yoluyla kâr amaçlı kestirmelere gidilir. Bu doğrudan adi mal olarak nitelendirilebilir.
Planlı Eskitme Türleri;
Sistematik eskitme: Periyodik olarak ürünlerin daha üst versiyonlarının üretilmesi ve yeni ürünün eskisine olan üstünlüklerinin vurgulanması ile yapılır. Yazılım piyasasında sık görülmektedir.Her sürüm özellikle vurgulanır.
Stil eskitmesi: Ürün tasarımının sürekli olarak yenilenmesi ile uygulanır. Araba markaları her yıl kasa değiştirmesi,her yıl moda olan rengin değişiminin vurgulanması gibi..
Bildirimle Eskitme: Bu yöntem nadiren kullanılmakla beraber firmaların ürünlerine genelde dijital yöntemlerle ekledikleri ve belirli bir kullanım sonunda uyarı vererek ürünün değiştirilmesi gerektiğini söyleyen sistemler ile yapılmaktadır. Her ne kadar ürün kullanım ömrünü tamamlamadıysa da tüketici yaşadığı panik ile satın almaya yönelmektedir.
Tüketerek Eskitme: Tüketerek eskitme: Bu tip eskitme, ürünün çalışması için ekstra bir başka ürüne ihtiyaç duyduğu durumlarda gerçekleşir. Örnek olarak bilgisayar yazıcılarının toner ve kartuşları verilebilir.
Kaynakça:
Ayrıca aşağıya bırakacağım blogger/vlogger olan Sezer İltekin'in videosunu ve ayrıyeten planlı eskitme belgeselini izlemenizi öneriyorum.
